Polskie szpitale muszą przestrzegać rygorystycznych norm sanitarno-higienicznych, których celem jest minimalizacja ryzyka zakażeń szpitalnych, zapewnienie bezpieczeństwa pacjentów i personelu oraz utrzymanie odpowiedniego stanu technicznego obiektów. Podstawowe regulacje wynikają z rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2019 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą (z późn. zm.) oraz z ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.
Ustawa z 16 czerwca 2023 r. o jakości w opiece zdrowotnej i bezpieczeństwie pacjenta, która weszła w życie etapowo od 2024 r., wprowadziła kluczowe zmiany w zakresie jakości i bezpieczeństwa. Zobowiązuje ona szpitale do wdrożenia wewnętrznego systemu zarządzania jakością i bezpieczeństwem (do 30 czerwca 2024 r.) oraz wprowadziła nowe standardy akredytacyjne ogłoszone obwieszczeniem Ministra Zdrowia z 6 września 2024 r. (obowiązujące dla nowych wniosków akredytacyjnych od 2025 r.). Standardy te obejmują m.in. program kontroli zakażeń (KZ), bezpieczną dystrybucję posiłków (JO5), warunki w salach chorych (JO6) czy zarządzanie ryzykiem.
Nadzór nad zgodnością sprawują Wojewódzkie Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne (WSSE) oraz Główny Inspektorat Sanitarny (GIS), a Najwyższa Izba Kontroli (NIK) przeprowadza kontrole systemowe. Poniżej podsumowanie stanu na 20 listopada 2025 r. na podstawie raportów GIS/WSSE za 2024 r. oraz planów kontroli NIK.
Kluczowe wymagania sanitarno-higieniczne dla szpitali
Obowiązujące przepisy nakładają na placówki lecznicze szereg obowiązków w zakresie higieny i zapobiegania zakażeniom. Najważniejsze i aktualne wymagania to:
- Szpitale utrzymują pomieszczenia w stanie zapewniającym bezpieczeństwo pacjentów i personelu, w tym wyposażone w izolatki, strefy higieniczno-sanitarne oraz udogodnienia dla osób ze szczególnymi potrzebami (w tym osób z niepełnosprawnościami).
- Szpitale wdrażają i nadzorują procedury zapobiegania zakażeniom szpitalnym, w tym regularne monitorowanie bakterii Legionella w instalacjach wodnych.
- Szpitale zapewniają higienę posiłków, prawidłową dezynfekcję powierzchni oraz sterylizację sprzętu medycznego.
- Szpitale prowadzą rejestr zakażeń szpitalnych i zdarzeń niepożądanych.
- W ramach nowych standardów akredytacyjnych (2024): wdrożenie programu kontroli zakażeń (KZ3), bezpieczna dystrybucja posiłków (JO5), odpowiednie warunki w salach chorych (JO6) oraz system wczesnego reagowania na zagrożenia.
Wyniki kontroli WSSE i GIS w latach 2024–2025
Państwowa Inspekcja Sanitarna regularnie monitoruje stan sanitarny szpitali. Raporty wojewódzkie za 2024 r. (opublikowane w 2025 r.) wskazują na utrzymujące się problemy, zwłaszcza z bakteriami Legionella w instalacjach ciepłej wody użytkowej – jednym z najpoważniejszych zagrożeń higienicznych w placówkach leczniczych. Skażenie dotyczy przede wszystkim starszych instalacji, gdzie często przekraczane są dopuszczalne normy.
| Województwo | Liczba skontrolowanych szpitali | Szpitale z wykrytą Legionella | Odsetek (%) |
|---|---|---|---|
| Łódzkie | 70 | 28 | 40% |
| Opolskie | 31 | 10 | ~32% |
| Świętokrzyskie | 34 | 7 | ~21% |
Uwaga: W województwie mazowieckim, według raportów WSSE, bakterie Legionella wykryto w 54 placówkach opieki zdrowotnej (w tym szpitalach), jednak dokładna liczba skontrolowanych szpitali nie została podana.
Inne częste uchybienia to: nieprawidłowości w dezynfekcji, braki w procedurach higieny rąk, zanieczyszczone powierzchnie oraz niewłaściwa sterylizacja narzędzi. Mimo nałożonych kar i zaleceń pokontrolnych wiele szpitali wciąż wymaga pilnych działań naprawczych.
Wyniki kontroli NIK w latach 2024–2025
W latach 2024–2025 NIK nie przeprowadziła dedykowanej kontroli stanu sanitarno-higienicznego szpitali. Najbliższe tematycznie raporty to:
- Kontrola szpitali wojewódzkich (opublikowana w 2024 r., dane za 2021–2023): stwierdzono m.in. nieprawidłowości w rejestracji danych oraz dyżury personelu niosące ryzyko (np. zbyt długie lub nieprawidłowo obsadzone), ale bez bezpośredniego nacisku na higienę.
- Plan kontroli NIK na 2025 r.: obejmuje szpitale kliniczne (działalność lecznicza, dydaktyczna i naukowa) oraz przygotowanie szpitali do sytuacji kryzysowych – wyniki spodziewane w 2026 r.
Brak aktualnego raportu NIK poświęconego wyłącznie higienie oznacza, że główne dane o zgodności pochodzą z raportów WSSE/GIS.
Ogólna ocena poziomu zgodności polskich szpitali z wymaganiami sanitarno-higienicznymi pozostaje niedostateczna, szczególnie w zakresie zapobiegania zakażeniom związanym z instalacjami wodnymi (Legionella) oraz bieżącą dezynfekcją. Szacunkowo 60–75% placówek spełnia wszystkie wymogi bez istotnych zastrzeżeń, a problem skażenia Legionella dotyczy 20–40% szpitali w zależności od województwa.
Pozytywne trendy to wdrażanie nowych standardów akredytacyjnych (2024), które motywują szpitale do poprawy (akredytacja daje korzyści finansowe i prestiżowe). Główne bariery to brak środków na modernizację infrastruktury, niedobory personelu oraz starzejąca się baza szpitalna.
Rekomendacje obejmują zwiększone inwestycje (m.in. z KPO i funduszy MZ na lata 2025–2026), obowiązkowe elektroniczne rejestry zdarzeń niepożądanych oraz częstsze, ukierunkowane kontrole WSSE. Bez systemowych działań ryzyko zakażeń szpitalnych pozostanie wysokie, co bezpośrednio wpływa na bezpieczeństwo pacjentów.
dsai, stan aktualny na 20 listopada 2025 r.